Podział odzieży chemoodpornej

Odzież chroniąca przed czynnikami chemicznymi

Odzież zapewniająca ochronę przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi występującymi w formie: gazów, par, cieczy i pyłów.  Spotkać też można inne określenia jak: odzież chemoochronna, odzież chemoodporna, odzież chemiczna, odzież przeciwchemiczna.

Odzież z tej grupy wykorzystywana jest przy pracach chemizacyjnych w rolnictwie, w przypadku awarii chemicznych, w pracach lakierniczych, w  przemyśle chemicznym, spożywczym, farmaceutycznym, oraz przy pracy z azbestem oraz we wszystkich innych pracach, gdzie istnieje ryzyko kontaktu ze szkodliwymi substancjami. 

Zgodnie z Dyrektywą 89/686/EWG odzież chroniąca przed niebezpiecznymi czynnikami kwalifikuje się do środków ochrony indywidualnej (ŚOI) Kategorii II lub Kategorii III tj. służących do ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami, które spowodować mogą poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia.

Taką odzież znakuje się odpowiednim piktogramem:

Piktogram oznaczający odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi.

Podział odzieży chemoochronnej

Normy europejskie dokonują podziału odzieży chemoochronnej w oparciu o intensywność z jaką substancja działa na odzież, oraz od stanu skupienia substancji chemicznej. Odzież dzieli się na 6 typów (typ 1 - największa ochrona, typ 6 - najmniejsza ochrona): 

Poziom odporności odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi na działanie substancji chemicznych jest zależny głównie od materiału z którego została ona wykonana.
Z uwagi na odporność materiału odzieży na przenikanie substancji chemicznych, dochodzi do podziału na klasy odporności w zależności od zmierzonego zgodnie z normą EN ISO 6529czasu przebicia tj, czasu jakiego molekuły substancji chemicznej potrzebują na przejście przez grubość materiału.
Rozróżnia się poniższe klasy odporności:

• klasa 1 - czas przebicia > 10 min
• klasa 2 - czas przebicia > 30 min
• klasa 3 - czas przebicia > 60 min
• klasa 4 - czas przebicia > 120 min
• klasa 5 - czas przebicia > 240 min
• klasa 5 - czas przebicia > 480 min

Z uwagi na rodzaj substancji chemicznejprzed którą ma odzież chronić, wyróżnia się odzież chroniącą przed:

• kwasami i zasadami nieorganicznymi (kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy, zasada sodowa, zasada potasowa), (odzież kwasoodporna),
• kwasami organicznymi (kwas mlekowy, kwas octowy, kwas mrówkowy),
• olejami (oleje roślinne, oleje zwierzęce, oleje mineralne), (odzież olejoodporna),
• środkami ochrony roślin,
• farbami i lakierami,
• rozpuszczalnikami organicznymi (np. benzen, aceton, toluen).

Ze względu naczas użytkowaniaodzież chemoochronną , dzieli się na:

• odzież przeznaczoną do krótkotrwałego lub jednorazowego użytku
• odzież przeznaczoną do długotrwałego użytku (wielokrotnego użytku).

Jeżeli odzież jest prawidłowo dobrana do długotrwałego jak i krótkotrwałego użytku, to zagwarantuje to odpowiedni poziom ochrony. Jest jednak różnica w trwałości, która wynika z rodzaju zastosowanych materiałów.
Odzież do krótkotrwałego użytku wytwarzana jest z włóknin i folii i ma zastosowanie m.in. do prac podczas których dochodzi do szybkiego zanieczyszczenia odzieży (np. podczas lakierowania, malowania).
Odzież do długotrwałego użytku wykonywana jest z tkanin powleczonych i impregnowanych. Gwarantuje to większą odporność na agresywne substancje chemiczne oraz lepszą wytrzymałość mechaniczną, która jest niezbędna do wielokrotnego użytkowania. Odzież wielokrotnego użytku musi być po każdorazowym użyciu (w przypadku kontaktu z chemikaliami) poddana dekontaminacji (czyszczeniu).

Odzież chroniąca przed pyłami (odzież pyłoszczelna)

Kiedy pracownik posiada kontakt z pyłami nietoksycznym zastosować nalezy odzież pyłoszczelną (pyłoochronną), której konstrukcja powinna uniemożliwiać penetrację pyłu. Przeważnie są to kombinezony, które mają dopasowane do użytkownika mankiety rękawów i nogawek oraz kołnierz lub kaptur. Na ten rodzaj odzieży stosuje się przede wszystkim tkaniny posiadające specjalne sploty, charakteryzujące się wystarczającą pyłoszczelnością przy jednoczesnej możliwości przepuszczania powietrza w ograniczonym zakresie.
Aby chronić przed działeniempyłów toksycznych(np. azbestu) odzież powinna spełniać wymogi normy EN 13982-1 głównie w zakresie przecieku wewnętrznego. Zgodnie z w/w podziałem odzież pyłoszczelna jest zaliczana do typu 5 odzieży chemoochronnej i wytwarza się ją najczęściej z włókniny polipropylenowej powlekanej typu Tyvek.

Odzież chroniąca przed chemikaliami w stanie ciekłym

Kiedy istnieje zagrożenie kontaktu z niebezpiecznymi substancjami w stanie ciekłym, należy wybrać odzież ochronną uwzględniającintensywność działaniatej cieczy:

• Odzież chroniąca przed opryskaniem cieczą – typ 6 - Zapewnia ochronę przed krótkotrwałym i mało intensywnym kontaktem z ciekłymi substancjami chemicznymi np. przed przypadkowym polaniem kroplami olejów i rozpuszczalników, odzież chroniąca przed rozcieńczonymi kwasami i zasadami. Odzież może być wykonana z tkanin i włóknin impregnowanych. Jest lekka i przewiewna. Parametrem, który charakteryzuje właściwości ochronne materiałów przeznaczonych na odzież chroniącą przed opryskaniem ciekłymi chemikaliami jest wskaźnik niezwilżalności i wskaźnik przesiąkliwości.
• Odzież chroniąca przed rozpyloną cieczą – typ 4 - Odzież taka powinna być szczelna na przesiąkanie rozpylonej cieczy. Wykonana jest z materiałów powleczonych tworzywami sztucznymi które posiadają różne odporności na działanie substancji chemicznej. W instrukcji powinna być tabela odporności chemicznej zamieszczona przez producenta. Dodatkowo, w instrukcji użytkowania znaleźć się powinna informacja dotycząca czasu przebicia materiału przez daną substancję (klasa odporności). Odzież chroniąca przed chemikaliami w postaci rozpylonej cieczy stosuje się przykladowo przy zabiegach opryskiwania roślin, przy pracach lakierniczych itp.
• Odzież chroniąca przed strumieniem cieczy – typ 3 - Wymagania odnośnie materiałów są takie same jak dla w/w odzieży typu 4 ale odzież ta powinna być tak zaprojektowana i uszczelniona aby zminimalizować ryzyko przecieku pod wpływem natrysku cieczą pod ciśnieniem.

Odzież ochronna gazoszczelna

Aby chronić przed chemikaliami występującymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek stałych niezbędna jest całkowita izolacja pracownika od otoczenia. Do tego celu służą ubrania gazoszczelne, które po skompletowaniu z izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego stanową skuteczną barierę odgradzającą organizm człowieka od skażonego chemicznie środowiska pracy.
Ubrania gazoszczelne składają się z kombinezonu z butami, zapinanego gazoszczelnym zamkiem błyskawicznym oraz rękawic przytwierdzonych do rękawów kombinezonu specjalnymi, szczelnymi obejmami.

Zgodnie z klasyfikacją EN 943-1 odzież gazoszczelna występuje w dwóch typach:

• typ 1 – odzież, która zabezpiecza cały organizm, posiada cechy gazoszczelności – spełnia wymagania testu szczelności wg EN 464,
• typ 2 - odzież zabezpieczająca cały organizm, nie jednak spełniająca wymagań testu szczelności wg EN 464, w której zabezpieczenie przed wnikaniem niebezpiecznych substancji realizowane jest poprzez nadciśnienie wewnątrz kombinezonu.

W ramach typu 1 są trzy rodzaje odzieży gazoszczelnej:

• typ 1a - odzież wyposażona w aparat powietrzny noszony wewnątrz kombinezonu - sprzęt ochrony układu oddechowego chroniony jest przed działaniem niebezpiecznych mediów przez kombinezon,
• typ 1b - odzież z aparatem powietrznym noszonym na zewnątrz kombinezonu - sprzęt ochrony układu oddechowego nie jest chroniony przed działaniem niebezpiecznych mediów
• typ 1c - odzież z zasilaniem w powietrze do oddychania dostarczanym z zewnętrznej linii sprężonego powietrza. 

Dobór odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi

Na początku trzeba podjąć kroki w celu wyeliminowania lub ograniczenia przyczyny zagrożenia. Zastosowanie odzieży chemoochronnej jak i innych ŚOI to ostatnia bariera chroniąca pracownika. Jej stosowanie jest konieczne, gdy pomimo innych działań zapobiegawczych ryzyko nadal istnieje. 

Jak dobrać odzież przeciwchemiczną?

• Identyfikacja substancji chemicznej – Należy poznać: rodzaj substancji chemicznej i w jakiej występuje postaci (gaz, para, ciecz, pył). Trzeba wziąć pod uwagę możliwą zmianę stanu skupienia np. z ciekłego na gazowy) pod wpływem wzrostu temperatury. Dzięki temu będzie można dokonać wstępnego wyboru wymaganego typu ubrania wg w/w norm CE (typ od 1 do 6).
• Identyfikacja innych zagrożeń - na stanowisku istnieje ryzyko występowania dodatkowych zagrożeń, np. wysoka temperatura, gorące odpryski, atmosfera wybuchowa, substancje biologiczne, promieniowanie, zagrożenie elektrostatyczne, ostre krawędzie. Odzież ochronna musi dodatkowo spełniać wymogi związane z tymi zagrożeniami.
• Określenie intensywności działania substancji chemicznej - dotyczy to formy ciekłej i powinno się określić czy ryzyko jest incydentalne polegające na zabrudzenie się szkodliwą cieczą czy ciecz występuje w postaci aerozolu czy też może nastąpić intensywne ochlapanie pod wysokim ciśnieniem. Dzięki temu możliwa będzie klasyfikacja odpowiednio do typu 6, 4 lub 3 wg w/w norm CE.
• Określenie stężenia i toksyczności substancji chemicznej - żadna odzież nie gwarantuje 100% szczelności. Np. zgodnie z normą dla odzieży Typ 5 dopuszczany jest przeciek do wnętrza kombinezonu na poziomie 15% w 8 na 10 przebadanych kombinezonach. W przypadku gdy substancja (pył) jest bardzo toksyczna i/lub występuje w dużym stężeniu to powinno się zwiększyć poziom ochrony wybierając kombinezon zakwalifikowany do typu 4 lub 3 a nawet typu 1 w skrajnym przypadku.
• Sprawdzenie czasu przebicia - każdy producent powinien posiadać tabele określające ile wynosi czas przenikania substancji chemicznej przez materiał. Pozwala to na zapewnienie odpowiedniej ochrony ale również optymalizacje kosztu ubrania. Rodzaj związku chemicznego i jego stężenie determinują wybór materiału na odzież.
• Ustalenie ryzyka uszkodzeń mechanicznych - własności chemoochronne ubrania zachowane będą tylko wtedy, kiedy nie dojdzie do uszkodzenia mechanicznego materiału ani szwów ubrania. Trzeba przeanalizować intensywność pracy oraz ewentualne ryzyko wystąpienia ostrych krawędzi i szorstkich powierzchni. Właściwości mechaniczne materiału i szwów charakteryzowane są w postaci klas co daje możliwość porównania i doboru.
• Komfort pracy – Im stopień ochrony jest większy, tym komfort noszenia kombinezonu spada. Ciężki materiał, mniej elastyczny i podatny na ruchy oraz nie przepuszczający powietrza. Na komfort wpływa również krój kombinezonu oraz odpowiednio dobrany rozmiar zapewniający swobodę ruchów.

Uwagi dodatkowe

• Normy dotyczące odzieży przeciwchemicznej określają wyłącznieminimalnewymagania dotyczące parametrów mechanicznych i ochronnych w tym np. szczelności. W praktyce odzież zakwalifikowana do tego samego typu (spełniająca wymogi tej samej normy) może sięznacznie różnićw zależności od modelu czy producenta.
• Do odzieży ochronnej typu 3, 4 i 6 kwalifikują się również tzw. częściowe ochrony ciała np. płaszcze laboratoryjne, fartuchy przednie, rękawy ochronne, spodnie  „ogrodniczki”, kaptury. (Oznaczenie dodatkowe "PB").
• Aby dobrze wybrać ochronę przed zagrożeniem, należy dokonać ich wnikliwej oceny.
• Pamiętać należy o pozostałym sprzęcie, który chroni przed chemikaliami ochronadróg oddechowychrękawice cheooodporneosłony twarzy i oczu. Sprzęt ochronny powinien być kompatybilny i nie powodować ograniczenia własności ochronnych. Należy zwrócić uwagę na odpowiednią szczelność pomiędzy ubraniem a rękawicami, obuwiem czy maską.

Bezpieczny czas pracy w odzieży chroniącej przed substancjami chemicznymi

Szczelna odzież ochronna przeszkadza w wymianie ciepła i wilgoci między ciałem i otoczeniem. Ciepło wydzielane przez organizm pracownika nie może być przekazane w całości do otoczenia. Dochodzi wtedy do jego kumulowania pod barierą ochronną prowadzące do wzrostu temperatury ciała człowieka a intensywne wydzielanie potu powoduje wzrost wilgotności mikroklimatu pod odzieżą. Intensywność tych procesów zależy od obciążenia fizycznego człowieka, warunków klimatycznych w otaczającym środowisku oraz kompleksowo rozumianej odzieży ochronnej. Badania wykazały, że zastosowanie barierowej odzieży ochronnej obciąża organizm użytkownika, głównie jego układ sercowo naczyniowy w czasie wykonywania wysiłku fizycznego. Dla tych samych czynności wykonywanych w kombinezonie gazoszczelnym wydatek energetyczny pracy jest od 11 do 34% większy niż w ubraniu z tkaniny drelichowej. W trakcie intensywnej pracy w barierowej odzieży ochronnej, która nie przepuszcza pary wodnej konieczna jest właściwa organizacja pracy, która polega na stosowaniu przerw koniecznych dla odnowy organizmu. Czas pracy oraz czas przerw uzależniony jest od intensywności wysiłku, temperatury pracy oraz indywidualnych cech pracownika i powinien być ustalany przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i higienę pracy. Do pracy powinno wybierać się osoby zdrowe, z prawidłowym ciśnieniem krwi, wysoką wydolnością fizyczną i sprawnym system pocenia.
W celu zmniejszenia dyskomfortu pracy w barierowej odzieży ochronnej trzeba stosować pod nią specjalną bieliznę podbarierową wykonaną z dzianin dwuwarstwowych. Odzież ochronna zakładana jest bezpośrednio na bieliznę. Bielizna podbarierowa zmniejsza dyskomfort pracy, ma znakomite odprowadzenie potu ze skóry użytkownika odzieży pozostając sucha przy skórze.